Plan wynikowy Oblicza geografii, zakres podstawowy L.g · LUDNOŚĆ I URBANIZACJA • Aktualna liczba ludności świata i jej zmiany • • •Udział mieszkańców poszczególnych of 10 /10
Rozwój miast jest naturalnym dążeniem w procesach osadniczych. Urbanizacja jest procesem zachodzącym na wielu płaszczyznach oraz w kilku fazach, wiąże się także z różnymi pomiarami oraz ukrytymi zjawiskami. Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów) Ludność XI Urbanizacja Urbanizacja to proces rozwoju miast, zachodzący na kilku płaszczyznach i w różnych fazach. Potocznie nazywana także umiastowieniem. Zasadniczo polega na przekształcaniu wsi w miasta oraz rozroście miast istniejących. 1. Płaszczyzny urbanizacji Urbanizacja zachodzi na kilku polach, czyli płaszczyznach. Wyróżnia się 4 główne aspekty urbanizacji: Urbanizacja demograficzna – polega na wzroście liczby ludności miast i tym samym odsetka ludności miejskiej. Jej przyczynami mogą być: duży przyrost naturalny w miastach, migracje ze wsi do miast lub przekształcanie wsi w miasta. Urbanizacja ekonomiczna – polega na podejmowaniu się przez ludność wiejską pracy w zawodach i branżach typowo miejskich, przede wszystkim w przemyśle i usługach (w branży pozarolniczej). Urbanizacja społeczna – polega na przyjmowaniu przez ludność wiejską „miejskiego stylu życia” i porzucaniu zachowań typowych dla wsi. Urbanizacja przestrzenna – polega na fizycznych powiększaniu się przestrzeni miast (np. poprzez przyłączanie do miasta okolicznych terenów wiejskich) oraz przekształcaniu krajobrazu wiejskiego w miejski. Obejmuje także tworzenie nowych miast. Istotnym faktem jest, że różne aspekty urbanizacji mogą zachodzić niezależnie od siebie, także na wsi. Zwłaszcza wieś w strefie podmiejskiej może być poddana różnym procesom urbanizacji i może dojść do jej faktycznego umiastowienia, mimo iż formalnie nie uzyskuje ona statusu miasta. 2. Fazy urbanizacji Proces urbanizacji przebiega w 4 głównych etapach, które mają różną charakterystykę rozmieszczenia ludności. Generalnie fazy te przechodzi większość miast świata, choć część z nich w różnych dzielnicach może przeżywać równocześnie kilka etapów urbanizacji. Fazy urbanizacji Źródło: Opracowanie własne. Urbanizacja wstępna – Pierwsza faza urbanizacji. Zachodzi najczęściej na skutek intensywnej industrializacji i związanego z tym rozwoju znacznej liczby miejsc pracy w mieście. Do miasta licznie napływa ludność ze wsi, która koncentruje się w centrum miasta – jak najbliżej miejsca pracy. Faza ta charakteryzuje się gwałtownym wzrostem zaludnienia całego miasta, a zwłaszcza centrum. Obecnie w tej fazie znajduje się niewielka grupa miast w państwach Afryki i Azji, które przeżywają proces intensywnej industrializacji. Wielkie blokowiska w centrach miast są typowe dla urbanizacji wstępnej Źródło: Suburbanizacja – Może zachodzić z dwóch powodów. W ujęciu klasycznym – z powodu znacznego poprawienia się sytuacji materialnej ludności w centrum, odpływa ona na przedmieścia w poszukiwaniu ciszy i spokoju oraz własnej przestrzeni – do domków jednorodzinnych. Powstają w ten sposób suburbia czyli rozległe osiedla peryferyjne na granicy miasta i otaczających go wsi. Dochodzi do „rozlewania się” miasta (ang. urban sprawl). Zaludnienia miasta jako całości wzrasta, natomiast zmienia się układ rozmieszczenia – znacznie rośnie gęstość zaludnienia przedmieść, natomiast w centrum dochodzi do rozluźnienia. Taka faza występuje obecnie w wielu miastach świata, zwłaszcza zamożnych państw Europy i Ameryki Północnej, w tym także w Polsce. Suburbia na peryferiach miast w Stanach Zjednoczonych Źródło: Hiperurbanizacja – alternatywny wariant suburbanizacji, mający w rzeczywistości charakter urbanizacji pozornej. W tym ujęciu do miasta napływa na masową skalę wiejska biedota, która poszukuje poprawy warunków życia wobec przeludnienia wsi. Ponieważ centrum jest już silnie zaludnione, zaczyna ona tworzyć osiedla nędzy (slumsy, fawele) na przedmieściach. Miasto również „rozlewa się”, ale zamiast osiedli domków jednorodzinnych, powstają osiedla domów zbudowanych ze śmieci i przypadkowych materiałów, w których nie zamieszkuje elita finansowa, lecz najgorszy element społeczny. Taką fazę przeżywają obecnie nie należące do bogatych państwa Afryki, Azji Południowo-Wschodniej oraz Ameryki Południowej, a osiedla nędzy są szczególnie widoczne w Indiach i Brazylii. Pozorna urbanizacja w Indiach – osiedla slumsów Źródło: Dezurbanizacja – Faza ta nazywana bywa także kryzysem miasta. Ze względu na mało atrakcyjne warunki życia (np. ze względu na kryzys finansowy i zmniejszenie liczby miejsc pracy) w mieście oraz coraz bardziej rozbudowane osiedla podmiejskie (i dalszy proces rozlewania się miasta) ludność migruje z centrum do coraz odleglejszych ośrodków, a nawet do innych miast. Spada więc nie tylko zaludnienie centrum, ale także miasta (a nawet całej aglomeracji) jako całości. W mieście zaczyna przybywać pustostanów, pojawiają się trudności z jego utrzymaniem, szerzy się wandalizm i przestępczość. Miastu może nawet grozić bankructwo. W tej fazie znajduje się obecnie wiele dawnych miast przemysłowych Europy czy Stanów Zjednoczonych. Podręcznikowymi przykładami są Detroit w USA i Łódź w Polsce. Kryzys Detroit wywołany został upadkiem przemysłu motoryzacyjnego w tym ośrodku Źródło: Reurbanizacja – Faza ta inicjowana jest przez władze miasta przeżywającego kryzys. Wyludnione centrum zostaje poddane gruntownej przebudowie, często także rewitalizacji i zmianie przeznaczenia funkcjonalnego. Miejsca dawnych fabryk zaczynają zajmować galerie handlowe i centra finansowe, co daje miastu nowy impuls rozwojowy. Stare blokowiska są wyburzane i zastępują je nowoczesne apartamentowce, co ponownie zachęca do osiedlania się w centrum – którego liczba ludności dość wyraźnie wzrasta. Podnosi to także zaludnienie miasta jako całości. W tej fazie znajdują się miasta krajów zamożnych min. w USA, Japonii, Europie Zachodniej, także w Polsce. Jednym z elementów reurbanizacji są działania w zakresie rewitalizacji Źródło: 3. Przyczyny i skutki urbanizacji Istnieje szereg przyczyn występowania urbanizacji, należy jednak zachować świadomość, że niektóre jej skutki nie muszą mieć wcale pozytywnego charakteru. Główne przyczyny urbanizacji: Przeludnienie (na skutek dużego przyrostu naturalnego przy jednoczesnym niedoborze ziemi uprawnej i zbyt małej liczbie miejsc pracy) wsi i związana z tym masowa migracja do miast. Poszukiwanie dostęp do usług niedostępnych na wsi, zwłaszcza w zakresie edukacji, kultury i ochrony zdrowia. Poszukiwanie rozrywki, min. klubów, pubów, imprez kulturalnych, dostęp do usług rozrywkowych np. shoppingu. Promocja miast w mediach masowych. Powstawanie atrakcyjnych i relatywnie niedrogich osiedli wielorodzinnych. Duża liczba zróżnicowanych miejsc pracy (niedostępnych na wsi) z możliwością zamieszkania w ich pobliżu. Wyższy poziom wynagrodzeń niż na wsi. Większa liczba klientów dla prowadzonej działalności gospodarczej. Administracyjne włączenie wsi do miast. Napływ uchodźców i imigrantów z innych krajów, którzy poszukują schronienia w mieście. Większy poziom tolerancji dla wszelkich przejawów odmienności. Korzyści aglomeracji – czyli obecność dużej liczby przedsiębiorstw na małym obszarze – potencjalnych kontrahentów, centrów naukowo-badawczych, łatwiejszego dostępu do półproduktów i jednoczesne zmniejszenie kosztów działalności. Chęć życia w większej społeczności – wśród skupiska ludzi. Centra handlowe to zarówno okazja do rozrywki, dostęp do usług jak i do klientów Źródło: Skutki urbanizacji mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Pozytywne skutki urbanizacji: Przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego. Powstawanie bardziej zróżnicowanych i liczniejszych miejsc pracy. Wyższe dochody i lepszy poziom życia ludności. Większe zasoby siły roboczej umożliwiające rozwój przedsiębiorstw. Intensywny rozwój transportu (w tym transportu zbiorowego) i znaczny wzrost mobilności ludności. Dynamiczny rozwój infrastruktury ułatwiający codzienne funkcjonowanie. Wzrost poziomu wykształcenia ludności. Wzrost poziomu świadomości społecznej min. w zakresie ochrony środowiska czy planowania rodziny. Rozwój instytucji kultury i sportu. Rozwój zróżnicowanych usług, w tym zwłaszcza medycznych, edukacyjnych i rozrywkowych. Wzrost tolerancji społecznej dla wszelkich odmienności. Rozwój architektury. Powstawanie obszarów zorganizowanej i zadbanej zieleni. Powstawanie centrów naukowych i badawczo-rozwojowych. Zjawisko miejskiej wyspy ciepła i związane z tym niższe koszty ogrzewania. Powstawanie uczelni wyższych i związanych z nimi innowacji może mieć miejsce wyłącznie w miastach Źródło: Negatywne skutki urbanizacji: Duża konkurencja na rynku pracy i w prowadzonej działalności gospodarczej. Wysokie koszty utrzymania (np. nieruchomości) i przemieszczania się. Wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej. Głód przestrzeni i chroniczny jej niedostatek (małe mieszkania, brak parkingów). Znaczny wzrost zanieczyszczenia środowiska i degradacji przestrzeni. Występowanie zjawiska smogu i związanych z nim chorób. Łatwiejsze rozprzestrzenianie się wszelkiego rodzaju epidemii. Powstawanie izolowanych dzielnic bogatych i biednych mieszkańców, w tym chaotycznie zabudowanych slumsów (faweli). Występowanie konfliktów na tle różnic etnicznych, religijnych czy w zakresie światopoglądu między mieszkańcami. Występowanie konfliktów sąsiedzkich. Zjawisko hałasu i zanieczyszczenia światłem. Wzrost przestępczości i większa liczba zjawisk patologicznych. Zjawisko bezdomności. Zjawisko smogu jest coraz większym problemem obszarów zurbanizowanych Źródło: 4. Urbanizacja na świecie i w Polsce Podstawowym miernikiem poziomu zurbanizowania jest wskaźnik urbanizacji, czyli odsetek ludności miejskiej na danym obszarze (np. w kraju). Oblicza się go dzieląc liczbę ludności miast przez całkowitą liczbę ludności i mnożąc razy 100%. Wartość tego wskaźnika na świecie jest silnie zróżnicowana. Liczba ludności miast i wsi w skali czasu w miliardach Źródło: Obecnie na świeci wskaźnik urbanizacji wynosi około 56% i stale wzrasta. W 2007 r. liczba ludności miast po raz pierwszy była większa niż liczba ludności wsi. Stało się to za sprawą dynamicznej urbanizacji Azji, Afryki i Ameryki Południowej. Szacuje się, że w 2050 r. będzie ponad 7 miliardów mieszkańców miast, a wskaźnik urbanizacji przekroczy 70%. Warto odnotować, że obecnie prawie 1/3 mieszkańców miast to mieszkańcy slumsów. Zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w państwach świata w 2017 r. Źródło: Istotną ciekawostką jest fakt, że istnieją państwa o 100% wskaźniku urbanizacji. Są to mikropaństwa ograniczające się wyłącznie do obszarów miast, np. Watykan, Singapur czy Monako. Urbanizacja najwyższa jest w państwach wysoko rozwiniętych gospodarczo, zwłaszcza w Europie, Australii i Nowej Zelandii oraz Ameryce Północnej (USA, Kanada) oraz Japonii i Korei Południowej. Dużym odchyleniem od normy jest bardzo wysoki poziom zurbanizowania państw Ameryki Południowej, nie ma on jednak związku z ich wysokim poziomem rozwoju, ale z masowymi migracjami ze wsi do miast i ma charakter urbanizacji pozornej. Mieszkańcy miast i wsi i wskaźnik urbanizacji w wybranych krajach Źródło: Opracowanie własne. Bardzo ciekawe jest zastanowienie się nie tylko nad wskaźnikiem urbanizacji, ale także nad ogólną liczbą ludności miejskiej. Okazuje się, że w Etiopii żyje w miastach więcej ludzi niż w miastach Polski, mimo blisko dwuketonie niższego wskaźnika urbanizacji. Z drugiej strony w całej Belgii mieszka mniej ludzi niż w miastach Polski. Urbanizacja w skali czasu według regionów świata Źródło: W ciągu ostatnich blisko 70 lat doszło do gwałtownego wzrostu poziomu urbanizacji wszystkich kontynentów. Mimo, iż najszybszy wzrost wskaźnika następował w Azji i Afryce, kontynenty te nadal są najsłabiej zurbanizowane. Wskaźnik urbanizacji w Polsce w skali czasu Źródło: Urbanizacja w Polsce nie jest wysoka w porównaniu z innymi państwami w Europie i w 2018 r. wynosi zaledwie około 60%, co więcej – notuje tendencję spadkową. ONZ szacuje jednak, że liczba ludności miast w Polsce wzrośnie do 2050 r. do około 70%. W przeszłości, po II Wojnie Światowej Polska notowała gwałtowny wzrost wskaźnika urbanizacji z około 35% do około 62% w 1989 r., co związane było z industrializacją gospodarki i rozwojem miast. Po 1989 nastąpiły w Polsce na masową skalę procesy suburbanizacji, które doprowadziły do wzrostu liczby ludności wiejskiej. Wskaźnik urbanizacji w Polsce według województw w 2019 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wskaźnik urbanizacji w Polsce jest silnie zróżnicowany regionalnie. Najsłabiej zurbanizowana jest rolnicza południowo-wschodnia Polska (podkarpackie, lubelskie, świętokrzyskie, małopolskie), gdzie wskaźnik ten wynosi nawet mniej niż 50%. Najwyższy wskaźnik urbanizacji notujemy z kolei w województwie śląskim, a to za sprawą gwałtownego zurbanizowania tego obszaru w okresie PRL za sprawą rozwijanego tam przemysłu. Wysokim poziomem zurbanizowania cechuje się także Mazowsze (za sprawą Warszawy) oraz tak zwane „ziemie odzyskane”. 5. Procesy metropolizacji Jednym z ciekawych aspektów urbanizacji są procesy metropolizacji czyli tworzenia się lokalnych centrów życia społeczno-gospodarczego w różnej skali (kraju, kontynentu lub globalnie). Ośrodki te oddziałują na tereny otaczające, a nawet na cały świat. Metropoliami są duże miasta, ale też aglomeracje tworzone przez zespoły miast, których liczba ludności przekracza 1 milion mieszkańców. Warunkami uznania aglomeracji za metropolie są: Odpowiednia liczba ludności – minimum 1 milion mieszkańców Skupienie siedziby zarządów istotnych podmiotów gospodarczych takich jak koncerny międzynarodowe, instytucje finansowe. Obecność siedzib krajowych lub międzynarodowych (istotnych) instytucji publicznych. Obecność centrów naukowych i badawczo-rozwojowych o dużym znaczeniu i wysokim stopniu innowacyjności. Dobre połączenia transportowe z innymi metropoliami, zwłaszcza w zakresie transportu lotniczego oraz pełniona rola lokalnego węzła komunikacyjnego. Wyjątkowość aglomeracji pod względem historycznym, gospodarczym, społecznym, architektonicznym lub kulturowym. Tworzenie istotnej sieci powiązań gospodarczych z obszarem otaczającym i bycie lokalnym centrum skupiającym w swojej orbicie mniejsze ośrodki satelickie. Obecne, przeszłe i prognozowane największe miasta świata Źródło: Według ONZ w 2018 r. było 548 miast (lub aglomeracji) na świecie o liczbie ludności przekraczającej 1 milion mieszkańców, w tym 33 przekraczające 10 milionów mieszkańców, których znaczenie miało charakter globalny. W Polsce jedynym miastem powyżej 1 miliona osób jest Warszawa, ale aglomeracja Śląska przekracza tą liczbę z dużą nawiązką. Do roli metropolii aspirują także – Trójmiasto, Kraków, Łódź, Wrocław i Poznań, które wraz z obszarami satelickimi liczą kilkaset tysięcy – prawie milion mieszkańców. Czasami przyjmuje się kryterium tzw. metropolii lokalnych o liczbie ludności przekraczającej 0,5 miliona – te ośrodki z pewnością pełnią taką funkcję.
LUDNOŚĆ I URANIZACJA 3. Licz ba ludności świata i jej zmiany statystycznych zmiany liczby Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: demografia, przyrost naturalny, eksplozja demograficzna Uczeń poprawnie: opisuje na podstawie danych ludności na poszczególnych Uczeń poprawnie: oblicza współczynnik przyrostu naturalnego
Urbanizacja to ..., Stolica woj. opolskiego, Wymień 2 czynniki wpływające na liczbę urodzeń., Co to jest przyrost naturalny?, Jak oblicza się gęstość zaludnienia?, Kim jest emigrant?, Wymień mniejszości narodowe zamieszkujące Polskę., II sektor gospodarki to ..., Wymień 3 funkcje miasta., Co to jest aglomeracja monocentryczna? Przykład., Kim jest imigrant?, Wymień 3 skutki bezrobocia., Wymień 2 problemy mieszkańców dużych miast., Jak oblicza się saldo migracji?, W jakim sektorze gospodarki pracuje najwięcej Polaków?, Jakie jest największe miasto w Polsce?, Czym jest konurbacja? Przykład., Stolica woj. podlaskiego, Jak wygląda piramida płci i wieku dla społeczeństwa młodego?, Wiek przedprodukcyjny to..., Najmniejsze państwo Europy, Wymień 3 przyczyny migracji?, wymień 2 przyczyny bezrobocia, Wiek produkcyjny to..., Jak wygląda piramida płci i wieku dla społeczeństwa starzejącego się?, Jak wygląda struktura wyznaniowa w Polsce?, Największe państwo Europy, Kiedy występuje ujemny przyrost naturalny?, Stolica woj. warmińsko-mazurskiego, Co oznacza trójstopniowy podział władzy w Polsce?, Obecnie w Polsce występuje dodatni czy ujemny przyrost naturalny?, Jakie czynniki decydują o rozmieszczeniu ludności?, Co to jest migracja?, Co to jest wskaźnik urbanizacji?, Jak oblicza się przyrost rzeczywisty?, Co to jest naród?, Wymień mniejszości etniczne mieszkające w Polsce., Wymień sektory gospodarki., O czym informuje struktura zatrudnienia?, Kiedy występuje bezrobocie?, Co to jest miasto?, Jakich miast jest najwięcej w Polsce?, I sektor gospodarki to ..., Czy Polska jest krajem wielonarodowościowym?. Ranking Koło fortuny jest szablonem otwartym. Nie generuje wyników na tablicy.
6. Urbanizacja i sieć osadnicza w Polsce. 6. Urbanizacja i sieć osadnicza w Polsce. II. Ludność i urbanizacja w Polsce
8.2 podręcznik Oblicza geografii 2, zakres rozszerzony Atlas geograficzny dla szkół ponadgimnazjalnych, zakres rozszerzony komputer z łączem internetowym i rzutnikiem multimedialnym (w miarę możliwości szkoły) multimedialne programy edukacyjne, np. płyta D E-mapy i dane ekonomiczne Maturalne karty pracy 2LUDNOŚĆ Dokładne określenie liczby ludności na świecie jest bardzo trudne. Według danych statystycznych z 2011 r., Ziemia ma 7 miliardów mieszkańców, z czego 4,2 miliarda w Azji (kraj o największej liczbie ludności to Chiny – 1,3 miliarda mieszkańców). Liczba ludności na świecie co roku zwiększa się o 70 milionów. Jeśli przyrost nadal będzie odbywał się w takim tempie, to szacuje się, że w 2070 r. na świecie będzie 9,4 miliarda ludzi. W latach 50. XX w. największy przyrost ludności odnotowano w Afryce, najmniejszy zaś w Europie. Przyrost naturalny – różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Aby porównać przyrost naturalny w wybranych krajach lub regionach, przelicza się go na tysiąc mieszkańców i wyraża w promilach – jest to współczynnik przyrostu naturalnego. Eksplozja demograficzna –przez tysiąclecia umieralność zarówno dzieci, jak i dorosłych była wysoka, ponieważ medycyna nie była na wysokim poziomie. Przełom w medycynie nastąpił w XVIII w., wprowadzono też wiele usprawnień w działalności człowieka. W XX w. zauważono, że rozwój społeczno-gospodarczy przyczynił się do dużego wzrostu liczby ludności. Jednocześnie spadła umieralność, czas trwania życia zaczął się wydłużać. To właśnie gwałtowny i dynamiczny przyrost naturalny nazywamy eksplozją demograficzną i można o niej mówić, kiedy współczynnik przyrostu naturalnego jest wyższy niż 30 promili. Model przejścia demograficznego powstał na podstawie wieloletnich badań i analiz współczynników urodzeń i zgonów i przyrostu naturalnego; składa się z pięciu faz rozwoju społeczeństw: – faza I – występuje w społeczeństwach nisko rozwiniętych, dlatego wysoki jest w niej współczynnik urodzeń i zgonów (obecnie w tej fazie znajdują się jedynie plemiona Amazonii czy koczownicze ludy Afryki); – faza II – dzięki rozwojowi i dostępowi do medycyny zmniejsza się współczynnik zgonów się i wzrasta przyrost naturalny (np. Kenia i Sri Lanka); – faza III – bardzo wysokie wartości przyrostu naturalnego (np. Indie, Meksyk czy Indonezja); – faza IV – zmniejszenie przyrostu naturalnego dzięki znajomości metod planowania rodziny i wysokiemu poziomowi opieki medycznej (kraje wysoko rozwinięte, np. Hiszpania czy Belgia); – faza V – ujemny przyrost naturalny, czyli pod względem demograficznym następuje regres (np. Niemcy, Ukraina czy Węgry). Model przejścia epidemiologicznego ściśle wiąże się z modelem przejścia demograficznego i składa się z czterech faz: – faza I – głód, dominacja chorób zakaźnych i pasożytniczych; jest to faza, która trwała do połowy XVII w., jednak dziś kraje najsłabiej rozwinięte gospodarczo wciąż się w niej znajdują. W tej fazie zauważalny jest bardzo wysoki wskaźnik zachorowań i śmierci w wyniku głodu lud epidemii, średnia długość życia wynosi od 20 do 30 lat. Choroby, które dominują, to choroby pasożytnicze, np. malaria lub zakaźne, np. cholera – to one są najczęstszymi przyczynami zgonów; – faza II – cofanie się chorób zakaźnych i pasożytniczych; faza ta trwała do końca 1. połowy XIX w. Obecnie w tej fazie znajdują się społeczeństwa w II fazie rozwoju demograficznego. Średnia długość trwania życia wzrasta i wynosi od 30 do 50 lat. Wciąż występują choroby zakaźne i pasożytnicze, ale już nie są najważniejszą przyczyną zgonów; – faza III – dominacja chorób cywilizacyjnych i degeneracyjnych; jest to faza, w której do 2 połowy XX w. znajdowały się kraje wysoko rozwinięte gospodarczo. Obecnie występuje w społeczeństwach, które znajdują się w III i IV fazie rozwoju demograficznego, czyli np. niektóre państwa Afryki, Azji czy Ameryki Łacińskiej oraz w dalszym ciągu kraje wysoko rozwinięte, np. Hiszpania czy Belgia, a także społeczeństwa w fazie V rozwoju demograficznego, np. niektóre państwa Europy Środkowej. Chorobami cywilizacyjnymi są np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, alergie. Jednak średnia długość trwania życia się wydłużyła i wynosi od 50 do 70 lat; – Faza IV – cofanie się chorób cywilizacyjnych i degeneracyjnych; faza ta dominuje w społeczeństwach, które są w fazie V rozwoju demograficznego. Ponieważ medycyna w krajach wysoko rozwiniętych jest na wysokim poziomie, choroby cywilizacyjne i zwyrodnieniowe można w znacznym stopniu leczyć lub zaleczyć. Tutaj średnia długość życia wynosi ponad 70 lat. ● Struktura demograficzna Różnice, jakie występują w ludności poszczególnych krajów (wiek, płeć, wykształcenie, źródło utrzymania) są podstawą do stworzenia analiz przedstawiających strukturę demograficzną społeczeństwa. Struktura wiekowa – określana jest na podstawie procentowego udziału poszczególnych grup wiekowych w całkowitej liczbie mieszkańców danego obszaru:dzieci 0–14 lat,młodzież i dorośli 15–64 lata,osoby starsze powyżej 64 roku życia. Średnia długość trwania życia ma ogromny wpływ na strukturę wiekową i zależy od poziomu higieny, poziomu i dostępności do usług i opieki medycznej, sposobu odżywiania oraz od sytuacji politycznej danego obszaru. Najniższy poziom wartości tego wskaźnika występuje w krajach nisko rozwiniętych, gdzie średnia długość życia może wynosić nawet 32 lata (np. w Suazi). Najwyższy poziom występuje w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo, gdzie średnia długość życia może wynosić nawet 80 lat (np. we Francji czy w Polsce). Struktura płci – przedstawia procentowy stosunek kobiet do mężczyzn w danym społeczeństwie. Strukturę tę przedstawia się za pomocą dwóch współczynników: – współczynnika feminizacji, czyli liczby kobiet przypadającej na stu mężczyzn, – współczynnika maskulinizacji, czyli liczby mężczyzn przypadających na sto kobiet. Współczynnik maskulinizacji jest większy w krajach słabo rozwiniętych, ponieważ ze względu na pracę w zagrażających życiu warunkach umieralność kobiet jest tam większa. W krajach wysoko rozwiniętych sytuacja wygląda inaczej, dzięki wysokiemu wykształceniu kobiet i dostępowi do dobrej opieki medycznej. Problemem jest natomiast wyższy wskaźnik umieralności mężczyzn, ponieważ są oni bardziej podatni na choroby cywilizacyjne niż kobiety. Struktura zatrudnienia – składa się na nią dostępność do miejsc pracy, poziom wykształcenia i zawodowa aktywność społeczeństwa. Ze względu na zdolność do aktywności zawodowej wyróżnia się trzy grupy ludności w wieku: – przedprodukcyjnym – poniżej 18 roku życia, – produkcyjnym – ten podział uzależniony jest od progu wieku emerytalnego, w Polsce dla kobiet jest to 18–60 lat, dla mężczyzn 18–65 lat, – poprodukcyjnym – są to osoby, które już osiągnęły wiek emerytalny i przeszły na emeryturę. Wyróżnia się także dwie grupy ludności, które klasyfikuje się ze względu na źródło utrzymania: – czynną zawodowo, czyli inaczej aktywną zawodowo – osoby, które pracują zawodowo oraz te, które są zarejestrowane jako bezrobotne, – bierną zawodowo –do tej grupy należą między innymi dzieci, młodzież w wieku szkolnym, a także emeryci i renciści, którzy już nie są zawodowo czynni. Współczynnik aktywności zawodowej podawany jest w procentach i wyraża się stosunkiem liczby osób aktywnych zawodowo do liczby osób w wieku lat 15 i więcej. Płeć, struktura demograficzna, a także poziom rozwoju społeczno-gospodarczego to czynniki, które decydują o poziomie aktywności zawodowej. Fazy rozwoju gospodarczego wyróżnia się na podstawie struktury zatrudnienia według sektorów gospodarki. Wyróżniamy trzy takie fazy: 1. Faza przedindustrialna – znajdują się w niej niektóre kraje lub terytoria zależne w Azji Południowej i Afryce, np. Burkina Faso czy Bangladesz. Charakteryzuje się ona niskim udziałem przemysłu i usług, za to z dominacją rolnictwa w strukturze zatrudnienia i PKB. 2. Faza industrialna – charakteryzuje się szybkim rozwojem przemysłu i jego udziału w strukturze zatrudnienia. W tej fazie znajdują się Chiny. 3. Faza postindustrialna – jest to faza, którą przechodzą kraje wysoko rozwinięte. Zmuszone są do przenoszenia produkcji do innych krajów, gdzie mogą zmniejszyć koszty pracy. W tej fazie znajdują się, np. Niemcy. W strukturze gospodarczej miejsce tradycyjnego przemysłu zajmują usługi, a także przemysł zaawansowanej technologii. Stopa bezrobocia Bezrobocie to zjawisko, które dotyka każdy kraj. Objawia się ono tym, że liczba osób poszukujących pracy jest wyższa od liczby wolnych miejsc pracy. Jego wielkość określa się za pomocą współczynnika bezrobocia, czyli inaczej stopy bezrobocia, określanej na podstawie liczby osób zarejestrowanych jako osoby bezrobotne (w Polsce w urzędach pracy). Wyróżnia się kilka rodzajów bezrobocia: – bezrobocie frakcyjne – rodzaj krótkotrwałego stanu bezrobocia, które wiąże się ze zmianą miejsca zamieszkania, przekwalifikowaniem się na inny zawód lub poszukiwaniem lepszej pracy; – bezrobocie strukturalne – powstaje na skutek niedostosowania kwalifikacji i wykształcenia pracowników do wymagań rynku lub z powodu zaniku bądź ograniczenia produkcji w pewnych branżach czy gałęziach gospodarki; tak jest na przykład w górnictwie; – bezrobocie koniunkturalne – pojawia się wraz ze zmianą koniunktury gospodarczej, która powoduje wahania popytu na towary i usługi: im niższy popyt, tym mniej osób potrzebnych jest do produkcji towarów bądź wykonywania usług, tym samym stopa bezrobocia wzrasta; – bezrobocie technologiczne – dosyć nieprzyjemny rodzaj bezrobocia, wynikający z rozwoju technologicznego: w niektórych gałęziach gospodarki można maszyną, komputerem bądź robotem zastąpić pracę człowieka, co jest rozwiązaniem o wiele tańszym; – bezrobocie sezonowe – jest wynikiem okresowej zmienności cyklów produkcyjnych w niektórych gałęziach gospodarki i czasowego spadku zapotrzebowania na pracę, tak dzieje się np. zimą w rolnictwie. BAEL, czyli Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności, które pozwala na porównanie wielkości bezrobocia w skali międzynarodowej. Według BAEL, bezrobotni to osoby w wieku od 15 do 74 lat, które spełniają trzy warunki: – w badanym tygodniu nie były osobami pracującymi, – aktywnie poszukiwały pracy, – były gotowe do podjęcia pracy w ciągu dwóch tygodni od wykonanego badania. Kiedy w strukturze wieku na ogólną liczbę mieszkańców wzrasta udział ludności w wieku średnim i podeszłym, a udział dzieci jest niski, możemy mówić o starzeniu się społeczeństwa. Zjawisko to występuje głównie w krajach wysoko rozwiniętych i jest efektem: rozwoju medycyny, większej dostępności do usług medycznych, większej świadomości w kwestii planowania rodziny i dostępności środków antykoncepcyjnych. Ma to ogromny wpływ na gospodarkę, ponieważ jest mniej osób w wieku produkcyjnym, co prowadzi do zmniejszenia się dochodu państwa. Zwiększają się także wydatki na emerytury, renty oraz na opiekę medyczną. Wyróżniamy trzy typy demograficzne społeczeństw, które można określić dzięki piramidzie wieku. Jest to piramida, na której przedstawia się na osi poziomej liczbę mężczyzn i kobiet, a na osi pionowej przedział wiekowy. Dzięki temu można określić, z jakim typem społeczeństwa mamy do czynienia: 1. społeczeństwo młode 2. społeczeństwo zastojowe 3. społeczeństwo stare ● Rozmieszczenie ludności W XX w. duży wpływ na rozmieszczenie ludności miały czynniki przyrodnicze, czyli: –warunki klimatyczne, –warunki glebowe – ważne w pracy na roli, – rzeźba terenu (atrakcyjne były obszary nizinne), –dostęp do słodkiej wody, –występowanie surowców naturalnych. Obecnie największy wpływ na rozmieszczenie ludności mają czynniki pozaprzyrodnicze: 1. czynniki społeczno-gospodarcze: –poziom rozwoju gospodarczego regionu, –poziom rozwoju rolnictwa, przemysłu i usług, –poziom bezrobocia, –poziom urbanizacji, –wysokość przyrostu naturalnego, –zamożność społeczeństwa. 2. Czynniki polityczne: – sytuacja polityczna danego obszaru, – konflikty zbrojne (czy toczą się na danym obszarze lub czy dany kraj bierze udział w konfliktach zbrojnych innych państw), – przepisy prawa, które regulują możliwość osiedlenia się na danym obszarze. Bariery osadnicze Są to przeszkody, których człowiek nie jest w stanie pokonać mimo rozwoju cywilizacji ani rozwoju technologicznego, – bariera termiczna – niski (w strefie okołobiegunowej) bądź wysoki (w klimacie równikowym i zwrotnikowym suchym) poziomy temperatury, które niekorzystnie wpływają na organizm człowieka, a także uniemożliwiają uprawę roli; – bariera wysokościowa – im wyżej nad poziomem morza, tym trudniej oddychać (jest to efekt gęstniejącego powietrza oraz zawartości tlenu); na terenach górzystych utrudniony jest także rozwój rolnictwa; – bariera wodna – brak wody, co wiąże się z suszami i niemożliwością rozwoju rolnictwa, albo jej nadmiar; – bariera świetlna – brak światła słonecznego (noc polarna); zaburza funkcjonowanie człowieka w rytmie dobowym, a także uniemożliwia rozwój rolnictwa. Obszary lądowe ze względu na stopień zasiedlenia oraz wykorzystania gospodarczego dzielimy na: – ekumenę – tereny stale zamieszkiwane i zagospodarowywane, – subekumenę – tereny, które czasowo są wykorzystywane w celu zamieszkania i wykorzystania gospodarczego, np. półpustynie w Australii czy niektóre partie gór, – anekumenę – obszary, których nikt nie zamieszkuje ani nie wykorzystuje gospodarczo, są bezludne, np. Antarktyda, na której jedynie stacjonują stacje badawcze. Wskaźnik gęstości zaludnienia – jest to stosunek liczby mieszkańców danego państwa do wielkości jego powierzchni. Często określa się go w ilości osób zamieszkujących 1 km kw. (os/km kw.) powierzchni danego terytorium. Azja, Europa i Ameryka Północna to obszary, na których żyje aż 70% całej ludności na Ziemi. Czynnikami, które decydują o tak gęstym zaludnieniu są: – w Europie: przewaga terenów nizinnych, dobry klimat podzwrotnikowy śródziemnomorski, długotrwałe osadnictwo, żyzne gleby (brunatne i czarnoziemy), bogate złoża surowców mineralnych i możliwości ich wydobycia, wysoki poziom rozwoju gospodarczego; – na Wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej oraz w Krainie Wielkich Jezior: tereny nizinne, klimat umiarkowany ciepły, kolonizacja, dobrze rozwinięty i silny przemysł, np. przemysł przetwórczy, wysoko rozwinięta gospodarka, a także napływ imigrantów z całego świata; – w południowo-wschodniej Azji: dobry klimat podzwrotnikowy, umiarkowany lub zwrotnikowy monsunowy, nizinna rzeźba terenu, żyzne gleby (czarnoziemy i mady), a także od lat utrzymujący się wysoki przyrost naturalny. Tereny, które mają najniższe zagęszczenie ludności lub nie są zaludnione w ogóle: – obszary polarne i subpolarne: Antarktyda i Arktyka są niezamieszkane, ponieważ mają dwie poważne bariery osadnicze: świetlną i termiczną. Na obszarach subpolarnych (Syberia, Alaska czy północna Kanada) największymi przeszkodami uniemożliwiającymi zaludnienie są niesprzyjające warunki klimatyczne – występuje tu klimat umiarkowany chłodny i subpolarny. Mało żyzne gleby oraz wieloletnia zmarzlina nie sprzyjają rozwojowi rolnictwa; – obszary wilgotnych lasów równikowych (np. Amazonia czy Kotlina Konga) – główną przyczyną jest nadmiar wody, który prowadzi do wzrostu wilgotności powietrza bardzo utrudniającej oddychanie. Duża wilgotność powietrza powoduje szybszą erozję gleb, utrudnia przechowywanie żywności, a także uniemożliwia uprawę ziemi; – obszary pustynne: problemem jest brak wody, więc nie mogą one być zamieszkane przez człowieka (pustynia Sahara, część Półwyspu Arabskiego oraz pustynne wnętrza Azji i Australii); – obszary wysokogórskie: dużą przeszkodą jest duże nachylenie stoków oraz szybsza erozja gleb, a także zmniejszenie się ilości tlenu wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Fizjologiczny wskaźnik gęstości zaludnienia – wyraża on liczbę osób przypadających na jednostkę powierzchni gruntów ornych i obrazuje ilość żywności, która może zostać wyprodukowana na danym obszarze. Migracja – przemieszczenie się ludzi z jednego obszaru na drugi. Migracja może mieć charakter stały, czyli miejsce zamieszkania zmienia się na stałe, lub okresowy, np. ktoś na kilka miesięcy wyjeżdża do pracy za granicę. Imigracja – napływ ludności na dane terytorium. Emigracja – odpływ ludności z danego terytorium; powrót ludności na pierwotnie zamieszkiwane terytorium nazywamy reemigracją. Kraje imigracyjne – kraje najlepiej rozwinięte gospodarczo czy bogate w złoża nafty, np. Zatoka Perska, gdzie ludność najczęściej imigruje. Kraje emigracyjne – kraje, z których ludność wyjeżdża na stałe: przeludnione, słabo rozwinięte gospodarczo, w których nie ma pracy; także kraje, w których panują różnego rodzaju problemy polityczne utrudniające życie. Saldo migracji – jest to różnica między liczbą imigrantów a liczbą emigrantów. Saldo migracji jest ujemne, gdy w danym okresie więcej osób wyjedzie z danego obszaru na stałe niż się na nim osiedli; dodatnie – gdy więcej osób w określonym czasie się osiedli, a mniej wyjdzie. Współczynnik salda migracji wyrażany w promilach stosuje się w celu porównania zmian migracyjnych na danych rzeczywisty jest to łączna liczba przyrostu naturalnego i salda migracji. Określa on zmianę mieszkańców danego obszaru w danym czasie. Jednym z rodzajów migracji jest uchodźstwo. Jest jednak ono migracją wymuszoną, np. sytuacją polityczną danego państwa, konfliktami, prześladowaniami, a także klęskami żywiołowymi. Według danych ONZ, w 2010 r. liczba uchodźców wynosiła 10,5 miliona, a duża ich część pochodziła z Afganistanu, Iraku, Somalii i DR Konga. ● Zróżnicowanie rasowe i narodowościowe Na świecie są trzy podstawowe odmiany ludzkie (rasy): – biała, europeidalna – a w niej odmiany: europejska, semicko-chamicka, indyjsko-irańska, – żółta, mongoloidalna – a w niej odmiany: azjatycka oraz amerykańska obejmująca Indian i ich potomków, – czarna, negroidalna – a w niej odmiany: afrykańska i australijska. Ponieważ dzięki migracjom i ułatwieniu podróży nacje łączą się ze sobą, powstały nowe odmiany ludzkie:– Mulaci – potomkowie odmiany białej i czarnej, – Metysi – potomkowie odmiany białej europejskiej i żółtej amerykańskiej, – Zambosi – potomkowie odmiany czarnej i żółtej amerykańskiej. Wszyscy żyjący na świecie ludzie są przedstawicielami jakieś odmiany ludzkiej. Różnimy się kolorem skóry, włosów, kształtem nosa, oczu, wzrostem, nawet składem krwi. Jednak najważniejsze cechy budowy mamy takie same. Mimo to właśnie te różnice stały się podstawą rasizmu, który został oparty na pseudonaukowej tezie o nierówności odmian ludzkich. Wszelkiego rodzaju badania, biologiczne, antropologiczne czy psychologiczne udowodniły, że każda z odmian ludzkich jest na tym samym poziomie rozwoju intelektualnego i że nie ma odmian ani lepszych, ani gorszych. W 1966 r. ONZ uznało rasizm za zbrodnię przeciwko ludzkości. Najwięcej ludzi na świecie posługuje się językami indoeuropejskimi: – romańskie – francuski, włoski, hiszpański, portugalski, rumuński, – germańskie – angielski, niemiecki, holenderski, szwedzki, jidysz, – celtyckie – irlandzki, szkocki, walijski, bretoński, – słowiańskie – polski, czeski, słowacki, rosyjski, bułgarski, ukraiński, – bałtyckie – litewski, łotewski, – indoirańskie – kurdyjski, perski, tadżycki, urdu, hindi, bengalski, – inne, np. grecki, albański. Języki urzędowe ustalone są dla poszczególnych krajów czy regionów. Obowiązują w administracji, szkołach, sądownictwie. Jest to bardzo przydatne w krajach wielojęzycznych i pozwala na porozumiewanie się ludności, która na co dzień posługuje się różnymi językiem (np. w Indiach, gdzie językiem urzędowym jest angielski). Naród – ludność związana ze sobą wspólną kulturą, językiem, gospodarką, historią, a także terytorium. Są dwa kryteria wyróżniania narodów: – język ojczysty, – przynależność terytorialna, w wypadku narodów wielojęzycznych, np. Kanada czy Belgia. Zbiorowości, które nie należą do danego narodu, ale mieszkają na jego terytorium, nazywamy mniejszościami narodowymi. ● Zróżnicowanie religijne i kulturowe Trzema najważniejszymi religiami świata są chrześcijaństwo, islam i buddyzm. Religia wywiera wielki wpływ na życie społeczeństw, kształtuje postawy życiowe ludzi, ich system wartości. Wpływa także na stosunki społeczne i gospodarcze na całym świecie, na rozwój kultury i sztuki ( malarstwo i architektura). Kręgi cywilizacyjne, czyli kulturowe, możemy wyodrębnić dzięki różnicom religijnym, językowym czy etnicznym mieszkańców: 1. zachodni – jego podstawą jest chrześcijaństwo; swoboda jednostki, indywidualizm, poszanowanie godności człowieka, znaczna tolerancyjność wobec innych kultur; 2. prawosławny – bliski związek władz kościelnych i państwowych, który prowadzi do kultu silnej władzy; 3. islamski – uznaje wielożeństwo, a kobiety muszą być posłuszne mężczyznom, nosić stroje zasłaniające całe ciało, nie mogą mieć styczności z osobami obcymi. Państwowość ukształtowana jest przez islam; 4. afrykański – bardzo silna identyfikacja plemienna; widoczny jest także mieszający się z prastarymi i lokalnymi wierzeniami wpływ chrześcijaństwa i islamu; 5. hinduski – podział społeczeństwa na kasty (mimo że oficjalnie jest zakazany); tutaj kobiety mają większą swobodę, ale ich rola sprowadza się do opieki nad rodziną; 6. buddyjski – silna wiara w reinkarnację i kruchość życia oraz skupienie się na aspekcie duchowym życia skutkuje tym, że bardzo ograniczony jest rozwój gospodarczy; 7. chiński – przekonanie, że władza ma dbać o społeczeństwo i chronić je, a ono w zamian będzie bezwzględnie posłuszne skutkuje wielką pracowitością i zdyscyplinowaniem; 8. japoński – to dzięki wręcz nabożnemu szacunkowi do władzy, pracowitości i bezwzględnemu wypełnianiu obowiązków Japończycy osiągnęli wyjątkowo dynamiczny rozwój gospodarczy; 9. Latyno-amerykański – dominuje język hiszpański (w Brazylii portugalski) i chrześcijaństwo (katolicyzm), ale religijność jest mieszanką wierzeń rdzennej ludności, afrykańskich niewolników i katolików. ZDROWIE Według światowej organizacji WHO (World Health Organization), zdrowie to nie tylko brak choroby, ale także dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne. Oprócz uwarunkowań genetycznych, które mogą wpływać na stan zdrowia, wyróżniamy też inne czynniki: – globalne zmiany w środowisku naturalnym, np. wzrost średniej temperatury powietrza, – szybki postęp urbanizacji, – niedostateczny dostęp do wody pitnej, urządzeń sanitarnych oraz środków higieny, – złe odżywianie się, a także niedożywienie, – endemiczne ogniska chorób zakaźnych (choroby, które występują tylko na niektórych obszarach), – poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, – duża mobilność ludzi. Choroby cywilizacyjne to choroby wywołane negatywnym wpływem życia w warunkach wysoko rozwiniętych krajów. Wynikają z siedzącego trybu życia, brak ruchu, złych nawyków żywieniowych, skażenia środowiska, hałasu oraz stresu, który wywołany jest szybkim tempem życia. Kraje słabo rozwinięte najczęściej są dotknięte przez takie choroby jak: gruźlica, malaria, cholera, tyfus, żółtaczka, trąd, gorączka krwotoczna, którą wywołuje wirus Ebola, śpiączka afrykańska wywołana przez muchy tse-tse, a także choroby wynikające z braku pożywienia, np. krzywica, beri-beri, grypa i AIDS. Kraje wysoko rozwinięte najczęściej są dotknięte przez takie choroby jak: cukrzyca, choroby serca, otyłość, alkoholizm, uzależnienie od papierosów (nikotynizm), narkomania, choroba Alzheimera, depresja, nerwice i inne choroby psychiczne, alergia, astma, choroby nowotworowe, choroba wrzodowa, a także grypa i AIDS. OSADNICTWO Jest to proces długotrwałego osiedlania się ludności na określonym terenie. Proces ten rozpoczął się wraz ze zmianą trybu życia ludności z koczowniczego na osiadły. Wyróżniamy dwa rodzaje jednostek osadniczych: – wsie – obszary, które zamieszkuje ludność zajmująca się głównie rolnictwem; jednak wsie dzisiaj tracą swój rolniczy charakter, wielu mieszkańców wsi w poszukiwaniu pracy przenosi się do miast; – miasta – osiedlają się tu osoby, które zajmują się działalnością pozarolniczą, produkcją, usługami, itp. Funkcje wsi Kiedyś wsie pełniły głównie rolę związaną z rolnictwem. Jednak rozwój gospodarczo-społeczny sprawia, że wsie obecnie pełnią rolę bardziej turystyczną i gospodarczą niż rolniczą: – funkcja turystyczna – ponieważ wsie są przeważnie położone na pięknych krajobrazowo terenach, powstaje coraz więcej gospodarstw agroturystycznych, a mieszkańcy miast przyjeżdżają na wieś w ramach wypoczynku; – funkcja rezydencjalna – ludzie, którzy pracują w miastach, przenoszą swoje miejsca zamieszkania na wsie, które leżą w pobliżu dużych miast; – funkcja gospodarcza – na terenach wiejskich powstaje coraz więcej zakładów przemysłowych, a także oczyszczalnie ścieków, sortownie i składowiska odpadów, powstają obwodnice, autostrady oraz lotniska i związana z nimi infrastruktura. Typy genetyczne kształtów wsi Postawą wydzielenia typów genetycznych wsi jest ich układ przestrzenny, który określa sposób rozmieszczenia domów względem siebie oraz w stosunku do pól i dróg. Ponieważ w Europie osadnictwo przeszło wszystkie fazy rozwoju społeczno-gospodarczego, zróżnicowanie typów wsi jest największe. Do typów genetycznych kształtów wsi zaliczamy: ulicówki, wielodrożnice, rzędówki, łańcuchówki, okolnice, owalnice. Fizjonomia miast Współczesne miasta bardzo upodabniają się do siebie, jednakże wciąż występuje regionalne zróżnicowanie ich fizjonomii. Wpływ na to mają przede wszystkim wielowiekowy rozwój w określonych kręgach kulturowych, a także układ przestrzenny i architektura charakterystyczna dla danego regionu świata. Do najważniejszych typów fizjonomicznych ośrodków miejskich zaliczamy: – miasta arabskie – układ przestrzenny jest chaotyczny, pełen krętych i wąskich uliczek oraz niewielkich placów. Medina, czyli stare miasto, stanowi centrum miasta, na którym znajdują się meczety oraz dominujące minarety. Występuje podział na dzielnice społeczne, wyznaniowe i narodowościowe. Domy mieszkalne w krajach arabskich od strony ulicy nie mają okien; – miasta amerykańskie – centrum miasta jest także centrum biznesu. Układ ulic jest prostokątny, a zabudowa skoncentrowana jest na niewielkiej powierzchni. City, czyli dzielnica biznesu, jest otoczona niższą, mieszkalną częścią miasta; – miasta wschodnioazjatyckie – dzielnice niegdyś zamieszkiwane przez władze są oddzielone murami. Zakładano je na planie prostokąta, więc odznaczają się przestrzenną regularnością. W wielu azjatyckich miastach można zauważyć cechy miast amerykańskich. – miasta europejskie – starówka stanowi centrum, otoczone dzielnicami przemysłowymi. Na obrzeżach miast powstają nowoczesne osiedla, centra handlowe, a także zakłady przemysłowe. Miasto i jego funkcje Pierwsze miasta pełniły głównie funkcję obronną, a niektóre funkcję administracyjną. Dzięki rozwojowi cywilizacji powstawały usługi, rozwijało się rzemiosło i handel, transport i przemysł. Dziś miasta pełnią następujące funkcje: – administracyjne – siedziba władz lokalnych, urzędów, – obronne – siedziba jednostek wojskowych, – przemysłowe – siedziba zakładów produkcyjnych, – usługowe – banki, restauracje, warsztaty naprawcze, – handlowe – sklepy, hurtownie czy giełdy towarowe, – transportowe – ośrodki transportowe lub ważne węzły komunikacyjne, – edukacyjne – szkoły i uczelnie, – turystyczne – miejsce, gdzie turyści przyjeżdżają zwiedzać i odpoczywać, – uzdrowiskowe – sanatoria, walory przyrodnicze, kulturowe i infrastruktura turystyczna, – religijne – ośrodki kultu religijnego, miejsce pielgrzymek. Urbanizacja – proces rozwoju miast; obejmuje nie tylko rozwój już istniejących miast, ale także powstawanie nowych. Przemiany kulturowe i ekonomiczne, które także zaliczamy do procesu urbanizacji, zachodzą na czterech płaszczyznach: – demograficznej – wzrost liczby ludności na danym obszarze, głównie w wyniku migracji, – przestrzennej – przestrzeń miejska powiększa się poprzez powstawanie nowych ośrodków miejskich oraz włączanie do już istniejących miast terenów przyległych, – ekonomicznej – wzrost zatrudnienia osób pracujących w przemyśle, budownictwie oraz usługach, – społecznej – ludność miejska i wiejska przyjmuje miejski styl życia. Proces urbanizacji odbywa się w czterech fazach: urbanizacji wstępnej, suburbanizacji, dezurbanizacji, reurbanizacji. Wskaźnik urbanizacji mierzy poziom rozwoju danego obszaru. Wyraża w procentach, jaki jest udział mieszkańców miast w całkowitej liczbie ludności. Przyczyny urbanizacji: – niedostatek ziemi uprawnej dla wciąż rosnącej liczby ludności wsi, który jest konsekwencją przyrostu naturalnego, – brak miejsc pracy w rolnictwie, tzw. głód ziemi, – wzrost zapotrzebowania na niewykwalifikowaną i tanią siłę roboczą w dynamicznie rozwijających się miastach, – łatwiejszy dostęp do edukacji, opieki zdrowotnej, kultury w miastach niż na obszarach wiejskich, – większe prawdopodobieństwo znalezienia pracy i wyższych zarobków, – promowanie miejskiego stylu życia przez media, – rozbudowa dzielnic podmiejskich, – zmiany granic administracyjnych miast i włączanie w ich obręb terenów wiejskich, – napływ imigrantów z krajów słabo rozwiniętych gospodarczo do krajów wysoko rozwiniętych, – wysoki wskaźnik przyrostu naturalnego wśród imigrantów, – podmioty gospodarcze zwiększają swoją efektywność przy jednoczesnym zmniejszeniu kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, ponieważ znajdują się bliżej zasobów, kooperantów, placówek nauko-badawczych, – globalizacja gospodarki – największe ośrodki naukowe, kulturowe, gospodarcze, polityczne znajdują się w metropoliach, które oddziałują na mniejsze miasta i obszary. Zespoły miejskie powstają poprzez ciągły rozwój miast i zmiany przestrzenne, które zachodzą na skutek urbanizacji. Wpływ ma także wzrost liczby ludności spowodowany przyrostem naturalnym oraz migracją. Zagęszcza się sieć łącząca leżące blisko siebie miasta. W ten sposób powstały zespoły miejskie. Wyróżniamy trzy typy zespołów miejskich: – aglomeracja monocentryczna – jeden ośrodek główny, czyli duże miasto, które otaczają strefy podmiejskie, tzw. satelity, czyli wszystkie mniejsze miasta. Przykładami są: aglomeracja londyńska, paryska, moskiewska, w Polsce zaś warszawska lub krakowska; – aglomeracja policentryczna (konurbacja) – nie występuje jeden dominujący ośrodek; składa się ona z kilku miast podobnej wielkości. Dzięki dobrze funkcjonującej siedzi komunikacyjnej funkcje wybranych miast uzupełniają się. Przykładami są: ukraińskie Zagłębie Donieckie, niemieckie Zagłębie Ruhry, w Polsce – Górnośląski Okręg Przemysłowy; – megalopolis – dobrze rozwinięty obszar, w którym zespoły miejskie łączą się ze sobą i wzajemnie przenikają się. Największe megalopolis to: megalopolis Nippon w Japonii, megalopolis północno-wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych, megalopolis Wielkich Jezior. Problemy największych ośrodków miejskich: – przenoszenie się bogatych członków społeczności miejskiej na obszary wiejskie, co prowadzi do wyludnienia się i niszczenia starych dzielnic przemysłowych; okolice te są zamieszkiwane przez ludność imigracyjną, napływającą z krajów słabo rozwiniętych, – hałas, – zanieczyszczenie środowiska, – wzrost patologii społecznych, np. kradzieży, – utylizacja odpadów i nieczystości komunalnych, – brak funduszy na odnowienie starych dzielnic, które niszczeją. Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych.
Ludność i urbanizacja. Test podsumowujący rozdział III. 1. Zapisz nazwy stolic województw wymienionych 3. Zaznacz zdanie zawierające prawdziwe informacje. poniżej. Następnie zaznacz te województwa na mapie 0–2 p. właściwymi literami. 0–2 p. A. W 2016 roku Polskę zamieszkiwało 38,4 mln osób. B. Według prognoz w 2050 roku
17. Urbanizacja na świecie wskaźnik urbanizacji wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wymienia płaszczyzny i fazy urbanizacji rozwiniętych gospodarczo wskazuje na mapie najludniejsze zespoły miejskie świata charakteryzuje płaszczyzny urbanizacji opisuje fazy urbanizacji w opisuje typy zespołów miejskich
